2 August 2020
Wolfgang Schäuble
Przewodniczący niemieckiego Bundestagu
Przemówienie z okazji obchodów 2 sierpnia 2020 r., Dnia Pamięci o Holokauście Sinti i Romów
Na Pomniku Pomordowanych Sinti i Romów w Berlinie wyryto słowa wiersza Santino Spinellego:
„Cisza / zdruzgotane serce / bez tchu / bez słów / żadnych łez.“
W czasie II wojny światowej 500 tys. Sinti i Romów padło ofiarą ukierunkowanych na ich zagładę działań motywowanych obłędną ideologią narodowych socjalistów. Zostali zepchnięci na margines społeczeństwa, publicznie poniżeni i zniesławieni, pozbawieni swojej własności, zewidencjonowani według kryteriów rasistowskich, przymusowo wysterylizowani, maltretowani, zamordowani.
Po wydaniu tak zwanego „dekretu Auschwitz“ w grudniu 1942 roku, rozpoczęły się systematyczne deportacje do obozu Auschwitz-Birkenau. 23 tys. Sinti i Romów z jedenastu krajów wywieziono do tak zwanego „obozu cygańskiego“. Tylko niewielu ocalało. Wśród nich Sinti i Romowie, którzy w marcu 1944 roku stawili opór wobec mordowania w komorach gazowych. Ruszyli z nożami, szpadlami, łomami i kamieniami. SS wycofało się. Jednak mordowanie trwało dalej.
W nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku SS zabiło w Auschwitz pozostałych tam jeszcze Sinti i Romów. Kilka tysięcy kobiet, dzieci i starców. „Krzyk słychać było do późna w nocy“ — można przeczytać w aktach procesów oświęcimskich.
Dzień 2 sierpnia jest dla Sinti i Romów dniem żałoby. Dniem pamięci Porajmos – jak określa się ludobójstwo w języku romskim. Od 2015 roku dzień 2 sierpnia jest również Europejskim Dniem Pamięci. Ważne jest tworzenie wśród społeczeństwa świadomości bolesnej historii największej mniejszości etnicznej w Europie. I jest to pilna konieczność. Wiedza na temat dokonanego na Sinti i Romach ludobójstwa jest bowiem ciągle jeszcze, również w Niemczech, zatrważająco znikoma.
Zoni Weisz, który w 2011 roku w Niemieckim Bundestagu wygłosił przemówienie z okazji Dnia Pamięci Ofiar Narodowego Socjalizmu, mówił o „zapomnianym Holokauście“ dokonanym na jego narodzie. Musi to zawstydzać nas, Niemców, że Sinti i Romowie musieli wyczekiwać całe dziesięciolecia na to, aby zostać uznanymi za prześladowanych ze strony narodowego socjalizmu, na przyznanie im prawa do odszkodowania.
„Prawda jest bolesna, ale tylko z nią możemy budować nasze szczęście“, powiedziała Philomena Franz, która ocalała z Auschwitz.
Świadków historii wkrótce już nie będzie pośród nas: ani ofiar, ani sprawców. Prawda pozostanie – i pozostanie wyzwaniem. Każde pokolenie winno się z nią zmierzyć na nowo. Z doświadczenia Holokaustu wywodzi się samozobowiązanie naszego państwa do zachowania i ochraniania godności każdego człowieka. Na tym fundamencie bazuje nasz wolnościowy porządek prawny i jego wartości. Jest to podstawowy konsens naszego społeczeństwa, którego należy bronić ciągle na nowo. Skłaniamy się ku temu, aby porządek demokratyczny traktować jako oczywistość. On nią jednak nie jest – jak pokazuje codzienność oraz tendencje ekstremistyczne.
Jeszcze i dzisiaj wielu Sinti i Romów doświadcza wykluczenia. W szkole, w trakcie poszukiwania mieszkania, w życiu zawodowym. Z obawy przed dyskryminacją wielu zataja swoje pochodzenie etniczne. Dopóki ma to miejsce, dopóty nie możemy mówić o społecznej normalności. Dlatego tak istotna jest praca komisji eksperckiej Federalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w sprawie antycyganizmu. Potrzebne jest więcej wyjaśniania, informacji, wymiany i wiedzy. Na temat burzliwej historii Sinti i Romów. Na temat ich starego języka, ich ustnie przekazywanych tradycji i zwyczajów. Na temat ich różnorodnego wkładu do sztuki i kultury europejskiej. Na temat ich cierpień.
Musimy ostrożnie obchodzić się z pamięcią i z tym, co udało się nam osiągnąć. Dotyczy to również Pomnika Pomordowanych Sinti i Romów znajdującego się „w zasięgu wzroku” Reichstagu w Berlinie. Jesteśmy to winni ofiarom.
Wystąpienia upamiętniające

Roberta Metsola
Roberta Metsola, President of the European Parliament

Mehmet Daimagüler
Dr. Mehmet Daimagüler, Antigypsyism Commissioner of the Federal Government

Věra Jourová
Vice President of the European Commission for Values and Transparency