Marija Pejčinović Burić

Seripnasqo vakeripe p-o 2-to Avgust 2020, Memoriàlo Dives e Genocidesqo vaś o Sìnte aj o Rroma

Sumnal gòstǎ, Dràgo amala,

Akana kana i Evròpa ta o sundal po buxles maren pen e konsekvencença so mukhel i pandèmia covid-19, si vasno te phandas amen zorales e molença save si po kuć amenqe. Viz, madikh so ćaćes o formàti akale Seripnasqe Divesesqo paruvdilo akava berś, si vipal vasno kaj inkerdam les.

Akava dùjto avgust pherdǒn 76 berś de kana mudardili and-e gazesqe livnǎ i palutni grùpa e rromenqi save sas phandavde k-o “Zigeunerlager” and-o Auschwitz-Birkenau: Paśpaśe 3 000 ʒene kotar o minimum dopaś miliòni so mudardile. Si vitàlo vasno te seras akale manuśen. Na sadaj odolesqe so sarkon maśkar o viktìme meritonel amaro respèkti, madikh so vi akava si vasno – No vi odolesqe so o Seripe e Holokaustesqo si esenciàlo vaś te inkeras ʒivdi i historikani memòria. Te halǒvas so ondilo, so śaj te kerel o manuśipe, aj i nevòja te sarbarrǎras kaj gasavi buti naj te maj avel.

Ake sosqe vaś o Sombeś e Evropaqo, o seripe e Rromenqe Holokaustosqo si jekh kotar o anglune objektìve k-o lesqo Strategìko Akciaqo Plàni vaś i inklùzia e Rromenqi aj e Phirutnenqi. O seripe khelel jekh vasni ròla vi k-i Rekomandàcia kaj adoptisarde amare 47 Thema somdasne o ćhon kaj nakhlo, savi kamel i historia e rromenqi aj e phirutnenqi te ovel thovdini k-o kurikùle e śkolaqe aj k-o siklǎripnasqe materiàle.

Ćaćes o terne manuśa – sa o manuśa – musaj te halǒven kaj akaja komunitèta sas prezènto and-i Evròpa śeliberśença, jekhe barvale kulturaça kaj aćhili ʒivdi vi mamuj i xir, o anglopatǎpen aj i diskriminàcia kaj tordǒl sas anglal laθe butivar aj save, te mukhlam len, śaj te anen e historiaqo revizionìzmo aj o deniàlo e Holokaustesqo.

Amen na trebul nivar te phandas amare jakha anglal kadala butǎ. Mamujal, si amari buti te vazdas jekh avutnipe ande savo sarkon dikhel i andrutni mol sarkone ʒenesqi: Ande savo las angali o ververipe, o mutuàlo respèkti thaj i mol e ʒivipnasqi kethane aj e siklǒvipnasqi jekh avresθar.

I evroputni konvència p-e manuśikane hakaja del garancìa k-i thami o bazikane hakaja save si len sa o Evropiànǎ. A o thamǎ naj dòsta. Amenqe trebul jekh kultùra e priaripnasqi aj e mutualone halǒvipnasqi ande savi i diskriminàcia na avel k-i godi e manuśesqi aj i demnitèta avel indispensàbilo. O progrèsi varekana gelo lokhes, no si pozitìvo sèmne.

Butivar ignorime, o Holokàusto e rromenqo sas pinʒardo formal kotar i Germània k-o 1982. Kotar atùnći, sofòra pobut Thema e Evropaqe - maj nevikanes i Rumùnia - ćhivde jekh dives e seripnasqo vaś o rromane viktìme akala ʒungala krimaqe. Akava si jekh vasno pinʒaripe kaj jekh po laćho avutnipe śaj te vazdinǒl ćak p-o jekh zoralo halǒvipe e nakhklipnasqo.

Me gìndura avdives si odolença kaj xasarde lenqo ʒivipe, odolença save praʒivde, aj e rromença aj e phirutnença save sa kontribuin and-o barvalo aj ververutno kulturàlo ʒivipe amare kontinentesqo.