Walka o Prawa Obywatelskie w Polsce

W Polsce lata powojenne zapoczątkowały kolejny trudny rozdział w historii Romów. Na skutek decyzji politycznych polskich komunistów oraz polityki ZSRR, Polska miała stać się krajem jednolitym pod względem etnicznym. Romowie byli społecznością mocno odrębną, dlatego już w latach pięćdziesiątych zostali poddani drastycznej polityce asymilacyjnej. Antycyganizm w okresie komunizmu w Polsce doprowadził do otwartych konfliktów, w których Romowie stawali się obiektem agresji. Tak się stało w 1981 roku, kiedy to doszło do rozruchów antyromskich w Koninie oraz w Oświęcimiu. Zmiany związane z transformacją ustrojową w Polsce nie były dla Romów ani cezurą czasową, ani momentem, od którego wszystko zmieniało się na lepsze. Negatywne emocje związane zarówno z sytuacją w kraju połączone z antycyganizmem były efektem ataków na Romów. Taka sytuacja miała miejsce w Mławie w 1991 roku. Zajścia trwały dwa dni, podczas których dwustuosobowa grupa ludzi zniszczyła całkowicie siedemnaście domów oraz siedem mieszkań.

Zmiany, związane z demokratyzacją ustroju politycznego w Polsce, stworzyły możliwość działalności organizacji romskich. Ich celem prócz promocji kultury, oraz działalności edukacyjnej, było reprezentowanie interesów Romów na arenie politycznej. Organizacją o takich właśnie ambicjach jest powstałe w 1992 roku Stowarzyszenie Romów w Polsce z siedzibą w Oświęcimiu. W 1994 roku po raz pierwszy obchodzono uroczystości upamiętniające likwidację „Zigeunerlager”. Honorowy Patronat nad uroczystościami objął Prezydent RP Lech Wałęsa.

Auschwitz to najistotniejszy symbol zbrodni przeciwko ludzkości w XX w. Dlatego też ranga stałej wystawy poświęconej nazistowskiej zagładzie Sinti i Romów otwartej 2 sierpnia 2001 r. przez Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau nie może być w żadnym stopniu umniejszana. Projekt ten został zainicjowany przez Centrum Dokumentacji i Kultury Niemieckich Sinti i Romów w bliskiej współpracy z Miejscem Pamięci Auschwitz oraz że Stowarzyszeniem Romów w Polsce, a także wraz z oragnizacjami z Holandii, Węgier, Serbii, Ukrainy, Austrii i Muzeum Romskiej Kultury w Brnie. Przez wzgląd na międzynarodowy charakter prac, w 2006 r. rząd polski wyznaczył Romaniego Rosego jako członka Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej na pierwszego przedstawiciela Sinti i Romów. Kolejnym krokiem było uznanie 2 sierpnia przez Polski Parla- ment w 2011 r. Dniem Pamięci o Holokauście Romów.