Walka o zlikwidowanie hodowli trzody chlewnej w miejscu pamięci o Holokauście Romów w miejscowości Lety u Písku

„Obóz cygański” w czeskim obozie Lety u Písku został uruchomiony w 1940 r. jako więzienie i obóz pracy dla „elementów antyspołecznych”. Obóz zaprojektowany został tak, by mógł pomieścić 600 więźniów, ale w sierpniu 1942 r. mieszkały w nim (według szacunków) 1392 osoby – mężczyźni, kobiety i dzieci. 326 osób zmarło w obozie. Takie są oficjalne statystyki. Tymczasem osoby, które przeżyły, mówią o znacznie większej liczbie więźniów i ofiar, ale brakuje dokładnych badań historycznych i archeologicznych. Większość więźniów wywieziono w 1943 r. do Auschwitz, a sam obóz zamknięto w sierpniu tego samego roku. Prawie cała czeska społeczność romska została unicestwiona podczas II wojny światowej. Ocalała zaledwie dziesiąta część przedwojennej ludności.

W latach siedemdziesiątych XX w. na terenie obozu Lety u Písku powstała wielka hodowla trzody chlewnej. Od 1993 r., kiedy to Paul Polansky odkrył pozostałości obozu, aktywiści romscy domagali się usunięcia fermy i zorganizowania tam miejsca godnego upamiętnienia romskich ofiar Holokaustu. W 1995 r. z inicjatywy prezydenta Czech Václava Havla w odległości kilkuset metrów na wschód od fermy ustawiono niewielki pomnik w kształcie kamienia. Prowadzone przez Čeněka Růžičkę i Komitet ds. Uznania Romskich Ofiar Holokaustu negocjacje z rządem czeskim okazały się bezowocne. UE, Międzynarodowy Sojusz na rzecz Pamięci o Holokauście, Rada Europy i Komitet Praw Człowieka ONZ wezwały władze czeskie do usunięcia fermy trzody chlewnej. Równolegle jednak z Funduszu Rolnego UE nadal płynęły dotacje na utrzymanie hodowli.

Od 2012 r. oddolna organizacja romska Konexe organizuje kampanie mające na celu przekonanie opinii publicznej o konieczności zlikwidowania fermy, która jest wymownym symbolem współczesnych uprzedzeń w stosunku do społeczności romskiej w Czechach. W maju 2014 r. opinia publiczna dowiedziała się o trwającej tydzień blokadzie głównej bramy wjazdowej do fermy. Odbyły się też międzynarodowe obchody upamiętniające z udziałem młodych działaczy romskich z całej Europy we współpracy z Europejskim Obywatelskim Ruchem Antyrasistowskim (EGAM) oraz protesty przeciwko mowie nienawiści i negowaniu istnienia Holokaustu. Do mediów głównego nurtu trafiły również listy otwarte. W 2017 r., po dwóch dekadach walki czeskich i europejskich obywateli, czeski rząd zdecydował o wykupie fermy. Zgodnie z umową, w 2018 r. hodowla została zlikwidowana, a na jej terenie ma powstać stosowne miejsce pamięci.

June this year, the Museum of Romani Culture in the Czech Republic announced the winner of the landscape-architectural competition for the design of the future memorial for the murdered Sinti and Roma of the former KL Lety u Písku.