Obóz koncentracyjny Jasenovac i walka o uznanie zagłady w Chorwacji

Podczas II wojny światowej prawie cała społeczność romska Niepodległego Państwa Chorwackiego została wymordowana. Konsekwencje tych wydarzeń są widoczne do dziś. Większość Romów zginęła w obozie koncentracyjnym Jasenovac w połowie 1942 roku. Dopiero dwie dekady po zakończeniu II wojny światowej udało się postawić pomnik („Kamienny kwiat”) upamiętniający ofiary obozu Jasenovac (1966 r.) i powołać do życia Muzeum Pamięci Jasenovac (1968 r.).

W 1970 r. Nadir Dedić, ocalały więzień obozu koncentracyjnego Jasenovac, który stracił 81 członków rodziny zamordowanych z rąk ustaszy, zainicjował wzniesienie pomnika romskich ofiar faszystowskiego terroru w miejscowości Žeravica w Bośni i Hercegowinie. Przez kolejne dziesięć lat w dniu 27 lipca od- bywały się tam uroczystości upamiętniające powstanie na terenach Chorwacji oraz Bośni i Hercegowiny.

Na początku lat osiemdziesiątych XX w. zaczęły być organizowane debaty, okrągłe stoły, wydarzenia kulturalne i badania poświęcone sytuacji społeczno- ekonomicznej zamieszkujących Chorwację Romów. Nieodłącznym punktem takich wydarzeń był temat udziału Romów w oporze przeciwko reżimowi usta- szy oraz zagłady tej społeczności.

2 sierpnia 2012 r. kilka romskich organizacji pozarządowych zorganizowało pierwsze oficjalne obchody upamiętniające na cmentarzu romskim w miejsco- wości Uštica (część Miejsca Pamięci Jasenovac). Od tego czasu odbywają się one co roku. Kolejnym krokiem było zainicjowanie działań mających na celu pogłębienie badań historycznych i utrwalenie pamięci o zagładzie Romów.

Na wniosek Narodowej Rady Romów w 2014 r. chorwacki parlament ustanowił 2 sierpnia Międzynarodowym Dniem Pamięci Romskich Ofiar Porajmos / Ho- lokaustu. Jednocześnie do dziś nie podjęto tematu odszkodowań dla rodzin ofiar i osób prześladowanych przez ustaszy.